ทานูมะ โอกิตสึงุ (ญี่ปุ่น: 田沼意次 โรมาจิ: Tanuma Okitsugu; 11 กันยายน ค.ศ. 1719 ที่เอโดะ ประเทศญี่ปุ่น – 25 สิงหาคม ค.ศ. 1788 ที่เอโดะ) เป็นมหาดเล็ก (โซบาชู) และที่ปรึกษาอาวุโส (โรจู) ของโชกุนโทกูงาวะ อิเอฮารุในรัฐโชกุนเอโดะ ยุคเอโดะ ทานูมะกับลูกของเขามีอำนาจมหาศาล โดยเฉพาะในช่วง 14 ปีสุดท้ายของรัชสมัยโชกุนอิเอฮารุ[1] เขายังเป็นที่รู้จักจากการปฏิรูปเศรษฐกิจในศักราชเท็มเมและการทุจริตอย่างหนัก และดำรงตำแหน่งไดเมียวประจำแคว้นซางาระ ซึ่งใช้ยศนำหน้าว่า โทโนโมะ-โนะ-คามิ[2]การปฏิรูปของทามูระมีจุดมุ่งหมายที่จะแก้ไขปัญหาระบบเศรษฐกิจญี่ปุ่น โดยเฉพาะความไม่ทรงตัวทางการค้าระหว่างจังหวัด (ฮัง) กับพื้นที่โชกุน (เท็นเรียว)[3] โทกูงาวะ โยชิมูเนะ โชกุนองค์ที่แล้ว เคยพยายามที่จะแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจรัฐโชกุนด้วยความประหยัดและเน้นการเกษตร แต่ทานูมะไปลดค่าเงิน ขายสิทธิผูกขาดให้กับผู้ค้า และเก็บภาษีสมาคมผู้ค้าแทน[1] เขาสั่งให้ส่งออกสินค้าให้ต่างชาติมากขึ้น เพื่อสกัดกั้นดุลการค้าและทองคำที่เสียเปรียบ[1] และตั้งมาตรการส่งออกเหมืองทองแดงในอากิตะ (ทองแดงเป็นเหล็กหลักที่ทำเงินในสมัยนั้น)ถึงแม้ว่าความตั้งใจของทานูมะคือการให้บริการสาธารณประโยชน์ เขาก่อความทุจริตอย่างมากและมีความทุตริตในรัฐบาลรุนแรงขึ้น[1] จากภัยแล้งตามมาด้วยอุทกภัย ทำให้ไม่สามารถปลูกพืชได้ใน ค.ศ. 1783 ถึง 1787 ก่อให้เกิดสภาวะความอดอยากและมีการจลาจลบ่อยครั้ง[1]ในศักราชเท็มเมที่ 4 (ค.ศ. 1784) วากาโดชิโยชิ (รองที่ปรึกษา) ทานูมะ โอกิโตโมะ ลูกชายของเขา ถูกลอบสังหารในปราสาทเอโดะต่อหน้าพ่อ เพราะทั้งคู่กำลังขึ้นบนโนริโมโนะ หลังประสบความล้มเหลวจากการประชุมที่ปรึกษาของรัฐ โอกิโมโตะถูกฆ่าโดยฮาตาโมโตะซาโนะ มาซาโกโตะ ภายหลังมือสังหารถูกลงโทษตามกฎหมายสภาวะอดอยากทำให้มีการประท้วงและการก่อกบฏมากขึ้น โดยถึงจุดสูงสุดในการจลาจลเอโดะใน ค.ศ. 1787 ฝ่ายค้านอนุรักษนิยมกล่าวถึงการปฏิรูปว่าเป็น "เสียงสวรรค์" ที่ตามมาด้วย "เสียงผู้คน" หลังการลอบสังการลูกชายของเขากับโทกูงาวะ อิเอฮารุ ทำให้ทานูมะถูกถอดถอนจากอำนาจ[4] และการปฏิรูปและการผ่อนคลายความเคร่งครัดของซาโกกุจึงถูกปิดกั้น[5]